Νότα Κυμοθόη
"Οι παρακλήσεις του 15Αύγουστου"
Δοκίμιο
Αύγουστος, μήνας της Παναγιάς, συνηθίζουν να λένε οι χριστιανοί στις συζητήσεις τους και κάθε απόγευμα γίνονται "Παρακλήσεις" προς τιμήν κι ευχαριστία της Μητέρας του Χριστού, έως την παραμονή της μεγάλης γιορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (14 Αυγούστου). Αλλά, πως προέκυψαν αυτοί οι "ύμνοι" και πως καθιερώθηκαν; Αναδιφώντας σε ιστορικά κείμενα και θεολογικά συγγράμματα, η ιστορία τους έχει ως εξής:
Οι παρακλήσεις αυτές αφορούν τον Μικρό και Μεγάλο Παρακλητικό Κανόνα ή Μικρή και Μεγάλη Παράκληση στην Υπεραγία Θεοτόκο. Τους καθιέρωσε η εκκλησία να τελούνται εναλλάξ στην περίοδο της νηστείας του 15Αύγουστου, εκτός από την ημέρα γιορτής (6 Αυγούστου) Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και την ημέρα του 15Αύγουστου (Κοίμηση της Θεοτόκου).
Είναι ΄Υμνοι που αποτελούνται από μικρότερες ενότητες, τις Ωδές. Η κάθε Ωδή αποτελείται στην πρώτη στροφή της από τον Ειρμό και στο τέλος από το Εφύμνιο "Υπεραγία Θεοτόκε, σώσον ημάς", μαζί περιλαμβάνουν και τροπάρια.
Οι Ύμνοι είναι ποιήματα και άγουν την καταγωγή τους από τον 13ο μ. Χ. αιώνα κι ανήκουν στον Θεόδωρο Β΄ Δούκα Λάσκαρη Βατάτζη, που αργότερα έγινε Αυτοκράτορας στην Νίκαια (εξόριστη Αυτοκρατορία, της Νέας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης στην Ανατολή). Γεννήθηκε το 1221 στο Ιζνίκ της Τουρκίας. Ήταν γιος της Ειρήνης Λάσκαρη (κόρης του Αυτοκράτορα της Νίκαιας Θεόδωρου Α΄ Λάσκαρη) και του στρατηγού Ιωάννη Γ΄ Δούκα Βατάτζη (ο μαρμαρωμένος βασιλιάς κατά τον θρύλο που η εκκλησία τον έχει κάνει Άγιο). Η μητέρα του Ειρήνη είχε πριν από αυτόν, παντρευτεί τον Ανδρόνικο Παλαιολόγο.
Αλλά ποιος ήταν αυτός ο περιβόητος στρατηγός πατέρας του κι Αυτοκράτωρ αργότερα της Νίκαιας, ο Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης που έπασχε από επιληψία;
Γράφουν οι ιστορικές πηγές, πως η μάνα του Υμνογράφου Θεόδωρου Β΄, η Ειρήνη, έπεσε από το άλογο, τραυματίστηκε άσχημα και την περιφρονούσε ερωτικά ο άντρας της και Αυτοκράτωρ Στρατηγός Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης (ο μαρμαρωμένος βασιλιάς και Άγιος). Κλείστηκε σε μοναστήρι με το όνομα Ευγενία. Ο στρατηγός ερωτοτροπούσε και μετά το θάνατό της (1239) παντρεύτηκε την Γερμανίδα Κωνσταντίνα Χοχενστάουφεν (νόθα κόρη του Φρειδερίκου Β΄ Χοχενστάουφεν βασιλιά της Γερμανίας που άλλαξε το όνομά της και το έκανε Άννα). Αλλά ο ερωτιάρης στρατηγός κι αυτοκράτωρ Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης δημιούργησε ερωτικές σχέσεις με την ακόλουθο της Αυτοκράτειρας και γυναίκας του Άννας, την γνωστή Μαρκεσίνα. Το σκάνδαλο για την εποχή ήταν πολύ μεγάλο και ο γιος του Θεόδωρος Α΄ Δούκας Λάσκαρης, ερχόταν σε συνεχείς κόντρες μαζί του, αλλά ο αυτοκράτωρ πατέρας του, τον αγνοούσε, γιατί ήταν μόνον 18 χρόνων, όταν πέθανε η μητέρα του και 24 όταν ξαναπαντρεύτηκε ο πατέρας του. Ασθενικός, περιφρονημένος από την μητριά του Άννα και πικραμένος για την μεγάλη ταλαιπωρία της μητέρας του (που ίσως να μην ήταν ατύχημα, αλλά βίαιη ενέργεια κι επίθεση εναντίον της κατά την διάρκεια του κυνηγιού, για να την βγάλουν από τη μέση) έγραφε Ποιήματα, τα οποία έδινε στην αγαπημένη του μητέρα μετά το ατύχημά της, που ήταν κλεισμένη στο μοναστήρι κι εκείνη τα έκανε Ύμνους. Η μητέρα του τα είχε συμπεριλάβει στις παρακλήσεις της μέσα στο μοναστήρι, για να λυτρωθεί από τα βάσανά της ή ίδια, αλλά και ο γιος της.
Το 1254 πέθανε και ο Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης (έπασχε από επιληψία που κάθε χρόνο γινόταν και χειρότερα η υγεία του και τιμούσαν το θάνατό του όσοι στρατιωτικοί τον υπηρετούσαν στην Ανατολή και ο Νικόδημος Αγιορείτης 1749-1809 κατά παραγγελία του Μητροπολίτη της Εφέσου, έγραψε το βίο του και στην συνέχεια η εκκλησία τον έκανε Άγιο και στο Διδυμότειχο το 2010 του χτίσανε κι εκκλησία γιορτάζοντας τη μνήμη του στις 4 Νοεμβρίου ) ενώ είχε θαφτεί στη Μονή Σωσάνδρων στο Νυμφαίο όρος, που είχε χτίσει ο ίδιος προς τιμήν της Παναγίας. Έτσι ανέβηκε στο θρόνο της Νίκαιας ο Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης Βατάτζης.
Οι Ύμνοι του Αυτοκράτορα τώρα Θεόδωρου Β΄ Λάσκαρη Βατάτζη κυκλοφόρησαν σε όλες τις εκκλησιές και τα μοναστήρια της Νίκαιας και ψάλλονταν ως Αυτοκρατορική Ακολουθία προς βοήθεια του θρόνου. Ο Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης Βατάτζης ήταν πολύ ασθενής (έπασχε κι αυτός από επιληψία) και καθημερινά όλες οι εκκλησίες τελούσαν τους Ύμνους του της Μεγάλης Παράκλησης για την υγεία του. Είχε παντρευτεί την Έλενα Ασάν, κόρη του ηγεμόνα της Βουλγαρίας Ιβάν Β΄Ασάν). Πέθανε στις 18 Αυγούστου 1258.
Στις 25 Ιουλίου 1261, ο στρατηγός Αλέξιος Στρατηγόπουλος που υπηρετούσε στον στρατό του Αυτοκράτορα της Νίκαιας Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου, έδιωξε τους Σταυροφόρους από την Κωνσταντινούπολη (που την είχαν καταλάβει το 1204). Έτσι άρχισαν να γίνονται πανηγυρικές εκδηλώσεις έως τον 15Αύγουστο προς τιμήν της Παναγίας και στις εκκλησίες ακουγόταν και ο Μέγας Παρακλητικός Κανών του Θεόδωρου Β΄ Λάσκαρη.
Αλλά ξέσπασε διαμάχη. Ο Αυτοκράτωρ της Νίκαιας Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος που είχε σφετεριστεί το θρόνο από τον νόμιμο διάδοχο Ιωάννη (γιο του Θεόδωρου Β΄Λάσκαρη) απαγόρεψε να ακούγονται ύμνοι στην βασιλεύουσα πόλη Κωνσταντινούπολη, που θύμιζαν την δυναστεία του Βατάτζη. Αλλά η εκκλησία είχε βάλλει το χεράκι της παντού κι ένας μοναχός ο Θεοφάνης είχε αντιγράψει τους Ύμνους και τους είχε μετατρέψει σε Ύμνους για την Παναγία στον Μικρό Παρακλητικό Κανόνα, που ήδη χρησιμοποιούσε στους όρθρους για τις γιορτές των περισσότερο γνωστών Αγίων της. Και παρά τις αυστηρές απαγορεύσεις, κατά την διάρκεια της νηστείας του 15Αύγουστου έκαναν στις εκκλησίες και στα μοναστήρια χρήση του Μεγάλου Κανόνος για την μνήμη του Θεόδωρου Β΄ Λασκάρεως και κατά το πέρασμα των χρόνων εναλλασσόταν με τον Μικρό Κανόνα, ο οποίος άρχισε να χρησιμοποιείται καθ΄όλην τη διάρκεια του έτους ως παράκληση για κάθε περίσταση.
Έτσι λοιπόν στη νηστεία του 15Αύγουστου έχει καθιερωθεί να γίνονται αυτές οι παρακλήσεις προς την Παναγία (Μητέρα) από τους πιστούς, για να την ευχαριστήσουν και μέσω αυτής, να μεταφερθούν προς τον Χριστό (Υιό της).
